O PeWuKa

Czym była PeWuKa?

_01

W 2024 roku mija 95 lat od otwarcia…

…Powszechnej Wystawy Krajowej. To jedyne w swoim rodzaju przedsięwzięcie wystawiennicze pokazywało dynamikę odrodzonego państwa polskiego, miało silny rys modernizacyjny i mocno wpłynęło na kształt oraz przyszłość Poznania. PeWuKa stanowiła powiew nowoczesności w bardzo zróżnicowanym gospodarczo i społecznie kraju. Podczas wystawy pokazywano polskie dokonania w dziedzinach przemysłu (m.in.: ciężkiego, naftowego, górniczo–hutniczego, włókienniczego, garbarskiego, konfekcyjnego, drzewnego, budowlanego, spożywczego czy chemicznego), handlu, rolnictwa, opieki społecznej, wychowania fizycznego, sportu, kultury, sztuki i nauki.

_02

Goście wyjeżdżali z Poznania zafascynowani…

…miastem, nowoczesną architekturą pawilonów, atrakcjami i przede wszystkim – ciekawą, intrygującą ekspozycją. Wystawców było 1427, zaś zwiedzających 4,5 mln. Powierzchnia wystawy zajęła 65 ha, na których stanęło 112 obiektów wystawowych. Prace budowlane wykonywało 1200 robotników i kolejnych kilka tysięcy w warsztatach wykonujących poszczególne ekspozycje. PeWuKa trwała 138 dni.

_03

Nigdy wcześniej, ani nigdy później...

...Polacy nie zorganizowali tak potężnej wystawy, z której rozmachem dzisiaj równać się mogą światowe wystawy EXPO, czy największe międzynarodowe kongresy. PeWuKa była wydarzeniem, podczas którego polscy przedsiębiorcy i wynalazcy zaprezentowali wiele innowacyjnych rozwiązań. Wystawa dała impuls do dalszego rozwoju kraju. Warto poznać fenomen PeWuKi, która wciąż stanowi jedną z mniej znanych kart w historii naszego miasta, regionu i całej Polski.

_04

Na temat wydarzenia oraz kraju, który zaledwie 10 lat wcześniej….

….odzyskał niepodległość, ukazało się w światowej prasie blisko 20 tys. artykułów. Czechosłowacy, Amerykanie czy Francuzi zachwalali rozmach i organizację, a tak pisał o wystawie brytyjski „Daily Mail”: „PeWuKa ­świadczy wymownie co uzyskali Polacy usilną pracą i oszczędnością. Polacy pokazali na tej wystawie, że nie ma przedmiotu, którego by sami sfabrykować nie mogli. Ten naród jest tak przemyślny, że potrafi zrobić wszystko czego zapragnie”.

Ludzie PeWuKi

_01

Nie byłoby Powszechnej Wystawy Krajowej...

…gdyby nie prezes jej rady głównej, Cyryl Ratajski, Prezydent Poznania w latach 1922–1934. PeWuKa to jedno z jego najważniejszych dokonań, a zarazem przełomowy moment w rozwoju Poznania jako prężnego ośrodka gospodarczego i centrum wystawienniczo-handlowego. Za zorganizowanie wystawy został wraz ze Stanisławem Wachowiakiem (prezesem zarządu i naczelnym dyrektorem PeWuKi) nagrodzony Wielką Wstęgą Orderu Polonia Restituta.

_02

Zanim jednak zorganizowano spektakularną Powszechną Wystawę Krajową…

…stworzono przestrzeń targową, która istnieje do dziś i  stanowi o wizerunku Poznania. Twórcą tego konceptu był Edward Mazurkiewicz i gdyby nie jego odważna wizja    nie byłoby ani Międzynarodowych Targów Poznańskich, a tym bardziej Powszechnej Wystawy Krajowej.   Dzisiaj domena działania GRUPY MTP jest o wiele szersza i obejmuje nie tylko targi, ale też megaeventy, koncerty, zawody sportowe oraz wiele usług towarzyszących, których potrzebują firmy i uczestnicy, by prowadzić biznes, promować  się czy po prostu bawić.

_03

Symbolem wystawy są budynki...

…które zostały zaprojektowane specjalnie na tę okazję. Głównym architektem PeWuKi był Roger Sławski. Poznaniak z pochodzenia, który ze względu na zasługi dla tego miasta doczekał się w stolicy Wielkopolski ulicy swojego imienia. Zawdzięczamy mu choćby stworzoną na PeWuKę Halę Przemysłu Ciężkiego oraz fontannę w Parku Wilsona, która wówczas była największą fontanną w Europie.

_04

Wraz z Powszechną Wystawą Krajową…….

…do Poznania zawitał modernizm. Niektóre z targowych pawilonów zaprojektowane były przez wybitnych architektów tamtego okresu. Mówiąc o PeWuCe nie można nie wymienić przedstawicieli awangardy architektonicznej II RP takich, jak:  Bohdan Lachert i Józef Szanajca (Pawilon Centrocementu), Anatolia Hryniewicka-Piotrowska (Pawilon Pracy Kobiet) czy Szymon Syrkus (Pawilon Nawozów Sztucznych).

Plan PeWuKi

_01

Ekspozycja targowa podzielona została na kilka sektorów…

…na których prezentowali się wyłącznie polscy dostawcy (z wyjątkiem działu Emigracji). Sektor A,  czyli m.in. pawilony przemysłowe i handlowe, ale też reprezentacyjne, to tereny istniejących już obszarów targowych z lat 1921-1925, a wcześniej wystaw pruskich, m.in. Wystawy Wschodnioniemieckiej z 1911 r. Na  uwagę zasługuje Wieża Górnośląska (obecnie „Iglica” – pawilon nr 11), która była przestrzenią prezentacji aparatów i narzędzi precyzyjnych oraz eksponatów Państwowych Zakładów Inżynieryjnych: samochodów, wagonów, łodzi motorowych czy rowerów.

_02

Sektor B…

…to pawilony rządowe, ministerialne, sportowe, sztuki, nauki, kultury, przemysłu samochodowego i lotniczego. Niektóre budynki o charakterystycznej, monumentalnej architekturze stoją w Poznaniu do dziś, np. Pałac Rządowy to Collegium Chemicum służące obecnie zarówno  studentom Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza oraz Uniwersytetu Medycznego, zaś Pałac Sztuki to Collegium Anatomicum, który dzisiaj jest budynkiem AM, a Pałac Wychowania Fizycznego i Opieki Społecznej to obecnie Zespół Szkół Handlowych im. Bohaterów Poznańskiego Czerwca 1956.

_03

Sektor C...

…usytuowany głównie w Parku Wilsona, to m.in. Restauracja Centralna przekształcona ze słodowni browaru Huggera, ale przede wszystkim Pawilon Pracy Kobiet. Patronat nad tą częścią wystawy objęła Prezydentowa Michalina Mościcka. Tak silne zaznaczenie obecności kobiet na PeWuCe było docenieniem ich znaczenia w odzyskaniu i ugruntowaniu niepodległości. Pawilon ten przybliżał ciężką pracę polskich kobiet i ich codzienny trud, dzięki któremu zaledwie 10 lat wcześniej uzyskały prawa wyborcze. Temat emancypacji był wówczas bardzo istotny, a Polska była jednym z niewielu krajów na świecie, która go podnosiła.

_04

Sektor D i E…

…to kolejne obszary PeWuKi. Teren D przeznaczony był m.in. na sklepiki, budynki Izby Przemysłowo Handlowej i Czerwonego Krzyża. Tam znajdowały się pawilony tymczasowe, zbudowane z drewna, które zlikwidowano zaraz po wystawie. Teren E, kóry powstał na polach Św. Łazarza (dziś dzielnica Łazarz i tereny Parku Kasprowicza), był największy i najbardziej zróżnicowany architektonicznie, ponieważ poświęcony został wszystkim gałęziom przemysłu. Znajdował się tu stadion oraz wesołe miasteczko.

Architektura

_01

Najbardziej reprezentacyjnymi budynkami PeWuKi były…

…westybul (Hala Reprezentacyjna) z białą wieżą, gdzie znajdowało się wejście główne oraz znajdujący się obok pawilon przemysłu włókienniczego, czyli hala z kolumnadą, w której prezentowano ogromne krosna. Westybul, mocno zniszczony podczas wojennych bombardowań, odbudowano zgodnie z pierwotnym projektem. Dzisiaj jest to targowy pawilon nr 3A. Wewnątrz kompleksu znajdował się dziedziniec, który dzięki swoim kolumnom zainspirowanym Wenecją został nazwany Placem Św. Marka.

_02

Monumentalna Hala Przemysłu Ciężkiego…

...powstała specjalnie na Powszechną Wystawę Krajową (obecnie pawilon nr 2). Budynek miał formę żelbetowej bazyliki i prostokątny kształt. Podczas jej konstruowania zastosowano zupełnie nowatorski sposób nakrycia budynku, używając pionierskiej trójprzegubowej ramy rozpierającej, na której osadzono dwuspadowy dach nawy głównej. Hala była bogato zdobiona detalami w stylu art déco, w tym m.in. podświetlanymi, szklanymi kapitelami. Na elewacji szczytowej umieszczono rzeźby personifikujące przemysł.

_03

Pawilon Ministerstwa Poczt i Telegrafów...

…zaprojektowany przez Juliana Putermana i Antoniego Miszewskiego, architektów z Warszawy, pawilon to jedna z najciekawszych modernistycznych realizacji, które powstały z okazji Powszechnej Wystawy Krajowej. Niestety, jako pawilon tymczasowy, został zdemontowany po zakończeniu wydarzenia.

_04

Pawilon Przemysłu Likierowego i Koniakowego….

…to kolejny, nieistniejący już, ale wzbudzający w 1929 roku powszechne zainteresowanie zwiedzających. Zwany również Pawilonem Przemysłu Wódczanego. Ten zaprojektowany przez Jerzego Müller’a obiekt wyróżniał się poprzez cztery niezwykle charakterystyczne wieże.

Kultura i sztuka

_01

Powszechna Wystawa Krajowa była prezentacją polskich osiągnieć z dziedziny przemysłu…

…ale także sztuki. Jak bowiem pisano w wystawowym katalogu: „O dostojeństwie narodu, o prawie jego do odgrywania równorzędnej roli innymi narodami, przodującymi całemu światu decyduje nie sam tylko poziom materialnej kultury, ale przede wszystkim stan i poziom kultury duchowej, której twórczość artystyczna jest najbardziej charakterystycznym wykładnikiem.”

_02

Pałac Sztuki to budynek…

…w którym zaprezentowano prace rodzimych artystów. Można było zobaczyć dzieła m.in.: Olgi Boznańskiej, Juliusza Kossaka, Aleksandra Gierymskiego, Jana Matejki, Henryka Siemiradzkiego, Władysława Podkowińskiego, Leona Wyczółkowskiego czy Stanisława Wyspiańskiego.

_03

Na wystawie zaprezentowali się także artyści współcześni, jak...

…Stowarzyszenie Artystów Plastyków „Preasens”. Ich dzieła można było zobaczyć nie tylko w Pałacu Sztuki. Grupa ta bowiem była także odpowiedzialna za zaprojektowanie jednego z wystawowych pawilonów, mianowicie Pawilonu Monopoli i Mennicy, a także stoiska Kasy imienia Mianowskiego w Pałacu Rządowym.

_04

Nie można mówić o twórczości artystycznej na Powszechnej Wystawie Krajowej...

…pomijając rzeźby, które znalazły się na terenie targowym. Na uwagę zasługują „Akt z delfinem” Marcina Rożka, Rzeźba „Ewa”, pomnik siewcy, który znalazł się u podnóży Wieży Górnośląskiej czy też spektakularny pomnik rolnictwa.

Rozrywka

_01

Organizatorzy Powszechnej Wystawy Krajowej zadbali o to…

…aby zwiedzającym w tamtych dniach Poznań nie zabrakło atrakcji. Jak zapowiadali: „Aby dużym i małym gościom urozmaicić czas spędzony na obszernych terenach Wystawy i dać możność odpoczynku nerwom, po meczącym pochodzie przez niezliczone pawilony, pamiętała Dyrekcja Wystawy o rozlicznych rozrywkach, widowiskach i zabawach.”

_02

Wesołe miasteczko…

…to atrakcja, która także powstała z okazji PeWuKi. Teren z 20-metrowym wodospadem, diabelskim młynem, jedną z największych w ówczesnej Europie kolejek górskich (120 m) i największą w Europie zjeżdżalnią wodną (92 m). Znalazł się tam także elektrodom na 25 skuterów, auto-kolejki na 15 wózków, kolejka Opla i dwa tzw. dzikie osły, czyli rozchwiane samochody o głowach zwierząt. Po raz pierwszy w Polsce użyto też nazwy „Wesołe miasteczko” w miejsce lunaparku.

_03

Zwiedzający chętnie oglądali...

…niesamowitą, egzotyczną roślinność oraz niektóre gatunki zwierząt w zbudowanej ze szkła Palmiarni. Istniała już na początku XX w., jednak na PeWuKę została trzykrotnie powiększona i przebudowana, dzięki czemu była najciekawszym tego typu miejscem w Polsce. Odwiedzający mogli też miło spędzać czas w kawiarniach, herbaciarniach i  restauracjach. Zainteresowaniem panów cieszył się pierwszy w Polsce peep show.

_04

Niewątpliwą atrakcją dla gości przyjeżdżających na PeWuKę...

…było także poznańskie ZOO. Ogród zoologiczny z myślą o wystawie został zmodernizowany (zyskał nowe wejście od ul. Zwierzynieckiej) i ogrodzony, a także wyposażony w ciekawe rzeźby, np. zdobiącego go do dziś marabuta. W zwierzyńcu można było podziwiać słonie, lwy, tygrysy, małpy, a nawet niedźwiedzie polarne.